ब्रेकिंग

लाइफस्टाइल

वृद्धांच्या सहवासाला नवा दृष्टिकोन देणारी 'हॅप्पी सिनियर्स'

Samruddhi Dhayagude
14 Mar 2025

पुण्यातील ९० ज्येष्ठांनी पुनर्विवाह केला तर काहींनी निवडला 'लिव्ह-इन पार्टनरशिप'चा पर्याय

भारतासारख्या देशात पुढील काही वर्षात ज्येष्ठांच्या लोकसंख्येचे प्रश्न ऐरणीवर येणार असल्याची चिन्हे आता दिसत आहेत. या प्रश्नावर काही संस्था तसेच सरकार देखील काही उपाय योजना राबवत आहे. खासगी संस्था ज्येष्ठांच्या भावनिक आणि एकटेपणाच्या प्रश्नावर प्रामुख्याने काम करू पाहत आहेत. जगातील

काही देशांनी जसे की, जपान, इंग्लंड या देशातील केंद्र सरकारांनी एकटेपणावर मात करण्यासाठी थेट एका मंत्रालयाची निर्मिती केली आहे. यातूनच या प्रश्नाचे गांभीर्य लक्षात येते.

पुण्यातील अशा एकटे असलेल्या ९० वृद्धांनी 'सिंगल टू मिंगल' होण्यापर्यंतचा प्रवास नव्याने सुरु केला आहे. हा प्रवास त्यांनी 'हॅप्पी सिनियर्स' संस्थेमार्फत केला. त्यांच्याच कडून या प्रवासाबद्दल आणि संस्थेबद्दल जाणून घेऊ. आसावरी कुलकर्णी आणि अनिल यार्दी एकमेकांना भेटेपर्यंत एकाकी जीवन जगत होते. त्यांच्या जोडीदाराच्या निधनामुळे, दोघांनाही स्वतःला व्यग्र ठेवण्यासाठी काही काम शोधणे कठीण जात होते. याच काळात दोघांची भेट 'हॅपी सीनियर्स' या संस्थेत झाली, जी वृद्धांना पुनर्विवाह किंवा लिव्ह-इन रिलेशनशिपद्वारे साथ मिळवण्यास मदत करते.

अनिल आणि आसावरी दोघांनाही पुन्हा लग्न करायचे आहे की नाही याची खात्री नव्हती परंतु त्यांना लिव्ह-इन रिलेशनशिपची संकल्पना आवडली. अशा प्रकारचे नाते निभावून बघायचे होते. "मला खात्री नव्हती की, मी या वयात पुन्हा लग्न करून आनंदी राहू शकेन की नाही. जर गोष्टी व्यवस्थित झाल्या नाहीत तर काय होईल यासारखे प्रश्न सतावत राहिले," आसावरी म्हणतात. "पण अनिलला भेटल्यानंतर, मला वाटले की, मी माझ्या आयुष्यातील शेवटची वर्षे त्याच्यासोबत घालवण्याचा विचार करू शकते. आम्ही एक नाते निर्माण केला आणि १० महिन्यांनंतर एकत्र राहण्याचा निर्णय घेतल्याचे आसावरी सांगतात.

ज्या वयात आणि काळात वृद्धांना स्वतःचा सांभाळ करावा लागतो आणि मुले दूर स्थायिक होतात, त्या वयात 'हॅपी सीनियर्स' त्यांना आवश्यक असलेला आधार आणि दिलासा देण्याचा प्रयत्न करते आणि वृद्धांना सहवासाकडे नव्या दृष्टिने पाहण्यास मदत करते.

माधव दामले यांनी स्थापन केलेल्या या संस्थेने आतापर्यंत ९० पुनर्विवाहांचे आयोजन केले आहे तर अनेकांनी लिव्ह-इन रिलेशनशिपचा पर्याय निवडला आहे. दामले यांना ही कल्पना १२ वर्षे वृद्धांसोबत काम केल्यानंतर सुचली, जिथे त्यांनी पाहिले की, वृद्ध पुरुष आणि स्त्रिया स्वतःहून भावनिक आणि सामाजिक संघर्षांशी कसे झुंजतात.

त्यांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरलेल्या एका घटनेची आठवण करून देताना दामले म्हणतात, “काही वर्षांपूर्वी, मी वाईमध्ये ज्येष्ठ नागरिकांसाठी आश्रम चालवत होतो तेव्हा एका वृद्धाने त्यांच्या मुलाशी झालेल्या भांडणानंतर स्वतःचे जीवन संपवण्याचा प्रयत्न केला. मी त्यांच्या मुलांशी संपर्क साधला तेव्हा त्यांनी लक्ष दिले नाही, उलट ते एक साधी घटना म्हणून नाकारले. आयुष्यातील हाच तो क्षण होता जेव्हा मी आपल्या वृद्धांना किती असुरक्षित समजू शकलो. म्हणून मी अशा मार्गांचा विचार करू लागलो ज्याद्वारे ते एकटेपणात जीवन घालवू नयेत,” असे ते सांगतात.

खडतर सुरुवात

सुरुवातीला, दामले ज्येष्ठ नागरिकांसाठी पुनर्विवाहाची व्यवस्था करण्याचा विचार करत होते परंतु त्याला विविध स्तरांकडून विरोध झाला. जसे मुले मालमत्तेच्या मुद्द्यांविरुद्ध आवाज उठवत असत. "मालमत्तेचे वाद, सामाजिक दबाव आणि उशिरा झालेल्या लग्नांभोवतीचा कलंक हे मोठे अडथळे ठरले," ते म्हणतात. "म्हणून मी त्यांना पर्याय म्हणून लिव्ह-इन रिलेशनशिप देण्याचा विचार केला."

२०१२ मध्ये, दामले यांनी औपचारिकपणे ज्येष्ठ नागरिक लिव्ह-इन रिलेशनशिप बोर्ड सुरू केले. मी उचललेल्या या धाडसी निर्णयावर अनेकांनी टीका केली आणि ते अयोग्य किंवा अनावश्यक म्हणून टॅग केले. "पण आम्ही कधीही झुकलो नाही. कालांतराने, आम्ही समाजाच्या विविध स्तरांमध्ये धारणा बदलण्यासाठी बैठका, समुपदेशन सत्रे आणि सामाजिक मेळावे आयोजित केले. आज, आम्ही दृढ राहिलो याचा आम्हाला आनंद आहे," ते हसून पुढे म्हणतात की, या उपक्रमामुळे बऱ्याच वृद्ध जोडप्यांना एकत्र येता आले. अन्यथा त्यांचे शेवटची वर्षे एकटेपणाने घालवावी लागली असती.

भावनिक सुरक्षा महत्वाची

संस्थेने काही मार्गदर्शक तत्त्वे निश्चित केली आहेत जी नोंदणीकृत सदस्यांनी पाळली पाहिजेत. “आम्ही पार्श्वभूमी तपासतो आणि वैद्यकीय तपासणी देखील करतो, तसेच सहभागासाठी आर्थिक स्थिरतेवर चर्चा करतो. जर एखादी महिला आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र नसेल, तर तिला कोणत्याही समस्यांना तोंड द्यावे लागू नये म्हणून तिला सुरक्षा रक्कम अनिवार्य केली जाते. आमच्याशी हातमिळवणी करण्यास सहमती देणाऱ्या प्रत्येक सदस्यासाठी कायदेशीर आणि भावनिक सुरक्षा आवश्यक आहे याची आम्हाला खात्री करायची आहे,” तो पुढे म्हणतो.

कायद्याच्या पलीकडे प्रेम

अनिल यार्दी म्हणाले, “२०१३ मध्ये जेव्हा माझ्या पत्नीचे निधन झाले तेव्हा माझ्याकडे काहीही करायला नव्हते कारण माझ्या मुलीचेही मुंबईत लग्न झाले होते. रोजचा दिवस घालवणे कठीण होत होते. माझ्या मित्रांनी पुनर्विवाह करण्याचा सल्ला दिला असला तरी मी तयार नव्हतो. तेव्हाच मला 'हॅपी सीनियर' बद्दल कळले. आसावरीला भेटल्याने माझे आयुष्य बदलले, माझ्यासाठी खरोखरच ही सर्वात चांगली गोष्ट होती. आता आम्ही गेल्या दहा वर्षांपासून एकत्र समाधानी आहोत. हॅपी सीनियर्स संपूर्ण संकल्पनेकडे विशिष्ट समूहाची बांधणी म्हणून पाहते. दामले यांची टीम दरमहा सहली आणि बैठका आयोजित करते जिथे ज्येष्ठ नागरिक भेटतात आणि मैत्री निर्माण करतात, त्यांना खरा साथीदार सापडला की, नाही याची पर्वा न करता.

दृष्टिकोन बदलत आहे

“मी अनेक लोकांना अशा संकल्पनांपासून लाजताना पाहिले आहे कारण कदाचित त्यांना सामाजिक नियमांची भीती वाटते. परंतु त्यांना प्रेम आणि आपुलकीचा अनुभव आल्यानंतर त्यांचा दृष्टिकोन बदलतो,” दामले म्हणतात. “सुरुवातीला इच्छूक नसलेली कुटुंबे देखील आता सकारात्मक परिणाम पाहून ही संकल्पना स्वीकारू लागली आहेत.”

‘हॅपी सीनियर' आर्थिक स्वयंपूर्ण

तथापि, ‘हॅपी सीनियर स्वतःच्या निधीतून काम करत आहे कारण त्यांना सरकारकडून कोणताही पाठिंबा मिळाला नाही. “जर आम्हाला पाठिंबा मिळाला तर आम्ही जलद गतीने वाढू आणि अधिक वृद्धांना सोबती शोधण्यात मदत करण्यासाठी आमच्यामध्ये सामील करू. पण याचा अर्थ असा नाही की, पाठिंब्या शिवाय आम्ही काम करणार नाही. खरं तर, येथे आपल्या सर्वांना ते प्रेम, काळजी आणि सहवास मिळतो जे वयाने किंवा निधीसारख्या बाह्य घटकांवर अवलंबून नसते,''असे यार्दी सांगतात.

आनंदायी 'सेकंड इनिंग'

आसावरी आणि अनिल सारख्या अनेकांची सेकंड इनिंग आनंददायी झाली. परंतु इतर अनेकांसाठी, पर्यायही अस्तित्वात नाही. अशा पुरुष आणि महिलांसाठी, हॅपी सीनियर्सचे दरवाजे खुले आहेत - प्रेम करण्यासाठी आणि प्रेम मिळवण्यासाठी, एकटे न राहण्यासाठी किंवा दुसऱ्याला एकटे वाटू न देण्यासाठी.